ปราจีนบุรี – รายงานพิเศษ-หวั่นส้วมใหม่–ส้วมเก่า ‘วัดต้นโพธิ์’ บังภูมิทัศน์ ปวศ. คลองลาดชวดโพธิ์-ต้นพระศรีมหาโพธิ์ต้นไม้แห่งเดียวในไทยที่ขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถาน
“ศรีมหาโพธิ์คู่บ้าน ไผ่ตงหวานคู่เมือง ผลไม้ลือเลื่อง เขตเมืองทวารวดี” เป็นคำขวัญประจำจังหวัดปราจีนบุรีที่รวบรวมเอกลักษณ์อันโดดเด่นของจังหวัดมาประชาสัมพันธ์ให้เป็นที่รู้จักแพร่หลายยิ่งขึ้น
โดยเฉพาะ ต้นพระศรีมหาโพธิ ที่ จ.ปราจีนบุรี ได้รับการยกย่องให้เป็นตราประจำจังหวัด และเป็นต้นไม้ต้นเดียวในประเทศไทยที่ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานจากกรมศิลปากร
เมื่อเร็ว ๆ นี้ ทางวัดต้นโพธิ์พระศรีมหาโพธิ ต.โคกปีบ อ.ศรีมโหสถ จ.ปราจีนบุรี ได้ขออนุญาตกรมศิลปากรสร้างห้องสุขาใหม่ แทนห้องสุขาเก่าที่ได้ก่อสร้างมาก่อนหน้า ตั้งแต่สมัยหลวงพ่อเยื้อน ราวๆก่อนปี 2551 ที่ห้องส้วมเก่าแห่งนั้น และของใหม่ที่จะก่อสร้าง หลายคนกังวลถึงความเหมาะสมขอให้พิจารณาว่า “เหมาะสมหรือไม่” เนื่องจากจุดที่จะก่อสร้าง ตั้งอยู่ใกล้กับ ‘ปากคลองลาดชวดโพธิ์’ ซึ่งเป็นคลองโบราณหน้าวัดต้นโพธิ์พระศรีมหาโพธิ ทางฝั่งทิศใต้ของต้นพระศรีมหาโพธิ์
นายธวัชชัย ขยันยิ่ง อายุ 75 ปี อดีตประธานสภาองค์การบริหารส่วนจังหวัดปราจีนบุรี (อบจ.) และ อดีตประธานสภาวัฒนธรรม อ.ศรีมโหสถ กล่าวว่า ส้วมเก่าแอละส้วมใหม่พื้นที่ดังกล่าวนี้ ห่างจากต้นพระศรีมหาโพธิ์ประมาณ 200 เมตรเศษ ใกล้กับสถานที่จุดบั้งไฟในงานนมัสการต้นพระศรีมหาโพธิ์ เวลาบั้งไฟของใครแพ้ จะถูกนำมาโยนลงคลองแห่งนี้เป็นที่สนุกสนาน
“ในการที่ก่อสร้างห้องส้วมเก่าที่เคยได้ก่อสร้างมาก่อนและและจะก่อสร้างใหม่บริเวณดังกล่าว ตนเองเห็นว่าไม่เหมาะสม เพราะช่วงปี 2551 เคยมีแผนปรับภูมิทัศน์ไว้จะสร้างทางเดินจากต้นพระศรีมหาโพธิ์มาที่ปากคลองลาดชวดโพธิ์ไว้ก่อนแล้ว สมควรย้ายส้วมเก่า-ใหม่ไปที่เหมาะสม ที่ด้านฝั่งตรงข้ามแทน เพราะการที่จะให้สร้างส้วมด้านหน้าพระศรีมหาโพธิ และติดเหนือปากคลองลาดชวดโพธิ์ อันเป็นเป็นคลองโบราณมีตำนานเกี่ยวข้องกับต้นพระศรีมหาโพธิ จึงไม่เหมาะ เหมือนกับสร้างส้วมไว้หน้าบ้าน” นายธวัชชัย กล่าว
และกล่าวต่อไปว่า สำหรับต้นพระศรีมหาโพธิ์ที่วัดต้นโพธิ์ศรีมหาโพธิ จังหวัดปราจีนบุรี มีความสำคัญอย่างมากเนื่องจากเชื่อว่าเป็นหน่อที่ได้มาจากต้นพระศรีมหาโพธิ์ ณ เมืองพุทธคยา ประเทศอินเดีย มีอายุมากกว่า 2,500 ปี ซึ่งเป็นสถานที่ตรัสรู้ของพระพุทธเจ้า ต้นโพธิ์นี้มีขนาดใหญ่และเก่าแก่ที่สุดในประเทศไทย และถือเป็นต้นไม้สัญลักษณ์สำคัญของจังหวัดปราจีนบุรี ได้นำมาตั้งเป็นคำขวัญ จ.ปราจีนบุรีว่า … “ศรีมหาโพธิ์คู่บ้าน ไผ่ตงคู่เมือง ผลไม้ลือเลื่อง เขตเมืองทวารวดี” ปัจจุบันต้นโพธิ์ต้นนี้ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานของชาติโดยกรมศิลปากร
ประวัติความเป็นมาต้นพระศรีมหาโพธิ์ที่วัดต้นโพธิ์ศรีมหาโพธิเชื่อว่าเป็นหน่อจากต้นพระศรีมหาโพธิ์ที่พุทธคยา ประเทศอินเดีย มีตำนานเล่าว่า พระเจ้าทวานัมปะยะดิษฐ์ เจ้าเมืองศรีมโหสถในสมัยขอมเรืองอำนาจ ได้ส่งคณะทูตไปขอหน่อโพธิ์จากอินเดียแล้วนำมาปลูกที่วัดแห่งนี้
ขนาดและลักษณะต้นโพธิ์ เส้นรอบวงประมาณ 20 เมตร สูงประมาณ 30 เมตร ต้นพระศรีมหาโพธิ์ที่วัดต้นโพธิ์ศรีมหาโพธิมีความสำคัญทั้งในด้านศาสนา วัฒนธรรม และการท่องเที่ยว เป็นที่เคารพสักการะและเป็นสัญลักษณ์ของจังหวัดปราจีนบุรี
และ สำหรับปากคลองลาดชวดโพธิ์เป็นคลองโบราณ ตั้งอยู่ด้านทิศใต้ของต้นพระศรีมหาโพธิ์ห่างจากต้นพระศรีมหาโพธิ์ประมาณ 200 เมตรเศษนั้น ตามตำนานที่เล่าต่อๆกันมา แล้วช่างศิลป์ปูนปั้น ได้นำตำนานมาสรุปเป็นปูนปั้นเหนือซุ้มประตูเก่าเล่าเป็นเรื่องราว กล่าวคือ คลองลาดชวดโพธิ์เป็นเส้นทางผ่านของเรือสำเภาโบราณที่บรรทุกนำต้นพระศรีมหาโพธิ์นำขึ้นจากฝั่งทะเลขึ้นผ่านเข้าคลองลาดชวดโพธิ์มาประดิษฐานวัดต้นโพธิ์ศรีมหาโพธิในปัจจุบันนี้
คลองลาดชวดโพธิ์นี้ยังคงเห็นปรากฏหลักฐานไหลเป็น 2สาย สายแรกไหลผ่านในกลางทุ่งนาเชื่อมกับคลองม่วงขาวไหลแยกออกคลองบางพลวง อ.บ้านสร้าง จ.ปราจีนบุรี ลงแม่น้ำปราจีนบุรี จุดหนึ่ง และ อีกจุดหนึ่งไหลผ่านไปยังบ้านโคกมอญไปออกปากน้ำโจ้โล้ไหลลงแม่น้ำบางปะกงที่ อ.บางคล้า จ.ฉะเชิงเทรา นายธวัชชัยกล่าว
ด้านนายสี ท้าววสิน อายุ 89 ปี และ นางบุญส่ง ท้าววสิน ภรรยา 76 ปี 2สามีภรรยา ร่วมกันเล่าว่า สำหรับพื้นที่ถัดออกไปจากปากคลองลาดชวดโพธิ์เป็นทะเลเก่า แต่ต่อมา ตื้นเขินไป ส่วนคลองลาดชวดโพธิ์ กลายเป็นลาดคลองกว้างราว 5 วาเศษ เริ่มตื้นเขินแต่มองเห็นร่องรอยชัดเจน นอกนั้นกลายเป็นท้องนา
“คลองลาดชวดโพธิ์นั้นเป็นคลองโบราณตนเองเห็นมาตั้งแต่เกิด เดิมลึกเข้ามาเกือบถึงต้นพระศรีมหาโพธิ ตามตำนานที่เล่าขานต่อๆกันมาของผู้เฒ่าผู้แก่ รุ่นต่อรุ่นแล้วทำการปั้นรูปปูนปั้นบอกเล่าเรื่องไว้ที่เหนือซุ้มประตูปากทางเข้าวิหารคตต้นพระศรีมหาโพธินั้น คนเห็นจะเข้าใจทันที
โดยในรูปปูนปั้นเล่าเรื่องราวถึง สมัยโบราณได้นำหน่อต้นพระศรีมหาโพธิ์ต้นเดียวกันกับที่พระพุทธเจ้าทรงตรัสรู้เมืองพุทธคยา บรรทุกใส่เรือสำเภามาทางทะเลผ่านเข้ามาทางปากคลองลาดชวดโพธิ์ แล้วเรือมาติดโคกบริเวณปากคลองชวดโพธิ์ แล่นต่อไม่ได้ จึงนำหน่อต้นพระศรีมหาโพธิ์มาปลูกไว้ในบริเวณปัจจุบันนี้ แต่ตอนนี้ซุ้มประตูบอกเล่าตำนานความเป็นมาดังกล่าวหลังจากรื้อออกไปแล้วยังไม่รู้ว่าไปอยู่ที่ไหน
แต่เดิมนั้นคลองลาดชวดโพธิ์อยู่เกือบถึงต้นโพธิ์พระศรีมหาโพธิ แล้วมีการถมออกไปเรื่อย ๆ เพื่อทำวิหารคดไม้ที่ล้อมรอบต้นโพธิ์มีแห่งเดียวในไทย แต่ได้รื้อแบบไม้ออกทำเป็นวิหารคตปูนต่อมา ” นายสีและนางบุญส่ง เล่า
ด้านนายธงชัย มีตัน อายุ 64 ปี กล่าวว่า เมื่อครั้งที่ตนอายุ 3-4 ขวบ เคยวิ่งเล่นคลองลาดชวดโพธิ์ มีเรื่องเล่าต่อกันมา ว่าเรือสินค้าเข้ามา และมีการอัญเชิญต้นพระศรีมหาโพธิใส่เรือมาทางปากคลองลาดชวดโพธิ์ แต่เรือมีปัญหาแล่นต่อไปไม่ได้จึงจอดซ่อม แล้วนำต้นพระศรีมหาโพธิ์ลงมาไว้ที่ตั้งในปัจจุบันจนเติบโตใหญ่งอกงามถึงทุกกวันนี้
ดังนั้นการจะให้สร้างส้วมใหม่ ในที่เดิมหรือไม่ หรือควรย้ายออกไปจากที่เดิม ควรต้อง ทำการประชาคมของคนในชุมชนหมู่บ้านให้มีความเห็นสอดคล้องกันองชาวบ้านและคำนึงถึงความเหมาะสมด้วย นายธงชัยกล่าว
ด้านยายบุญมา ภาวสิน อายุ 95 ปี กล่าวว่า ตำนานที่เล่าสืบต่อ ๆ กันมาของหน่อต้นพระศรีมหาโพธิ์ คือ มีการบรรทุกใส่เรือสำเภามาจากอินเดียทางทะเลผ่านเข้ามาทางปากคลองลาดชวดโพธิ์ แต่เรือมาเกยตื้นแล่นต่อไปไม่ได้ ต้นพระศรีมหาโพธิ์จึงได้นำมาไว้ในที่ปัจจุบันนี้ ในคลองลาดชวดโพธิ์นั้น สมัยก่อนเคยเห็นเรือพาย เรือถ่อเข้ามาในคลองลาดชวดโพธิ์ แต่เรือขนาดใหญ่เข้ามาไม่ได้ต้องจอดรอด้านนอก
มานิตย์ สนับบุญ – รายงาน / ณัฐนันท์ – ภาพ / ปราจีนบุรี ###
